Geschreven door Mark Ruis
Noem een echte Valkenburger of Rijnsburger een Katwijker en je weet zeker dat je met pek en veren het dorp wordt uitgejaagd. Toen Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg in 2006 fuseerden tot één gemeente besloten de knappe koppen dat de nieuwe gemeente ‘Katwijk’ zou moeten heten, tot onvrede van vele trotse Rijnsburgers en Valkenburgers. Nu was Katwijk destijds weliswaar de grootste gemeente, de naam doet weinig recht aan de twee prachtige dorpen Valkenburg en Rijnsburg die zeker niet onder doen aan Katwijk als het gaat om hun rijke historie.
Gemeente Rijndorpen
Nee, als ik had mogen kiezen dan zou ik de nieuwe gemeente Rijndorpen hebben genoemd, een naam die recht doet aan alle oude fusiedorpen. De historische verbindende factor tussen die kernen is namelijk niet Katwijk, de zee of de abdij van Rijnsburg, de oude kernen vinden allemaal hun oorsprong langs de oevers van de Oude Rijn. Toen Adriaan Pars in 1697 de geschiedenis van Katwijk optekende (en later die van de abdij van Rijnsburg), koos hij dan ook terecht voor een titelblad met daarop de God van de Rijn met daarachter de dorpen Katwijk aan den Rijn, Katwijk aan Zee en de Brittenburg.
De navelstreng die onze dorpen verbindt is door de eeuwen heen een belangrijke verkeersader en handelsroute geweest en een natuurlijke grens die verdedigd diende te worden. Om deze redenen is er bij alle kernen sprake van een oude burcht. In de Romeinse tijd werden bij Katwijk en in Valkenburg respectievelijk de Brittenburg en het Castellum gebouwd aan de Romeinse Limes en Rijnsburg had zijn Rinasburg die vermoedelijk rond 890 is gebouwd.
Een Burcht in de Oude Rijn?
Maar er is nog een burcht die een rol heeft gespeeld in onze lokale geschiedenis, en dat is ‘onze’ burcht Huijs ‘t Sant. Deze burcht is wel een beetje een vreemde eend in de bijt. Bovenstaande afbeelding is een hoogtekaart ter hoogte van Rijnsburg, Valkenburg en Katwijk aan den Rijn. Opvallend is dat de oude burcht van Rijnsburg (+2,65 NAP), het Castellum in Valkenburg (+2,96 NAP) en de oude kern van Katwijk aan den Rijn (+ 3,74 NAP) allemaal op hoger gelegen grond zijn gevestigd, maar dat Huijs ‘t Sant (+ 1,15 NAP) aanzienlijk lager ligt.
De reden dat Huijs ‘t Sant zo laag ligt is dat het in feite in de Oude Rijn is gebouwd. Het smalle vaartje dat wij vandaag de dag Oude Rijn noemen was in de 10e eeuw namelijk nog een behoorlijk brede stroom en het Sant lag toen nog volledig onder water. Daar kwam verandering in toen de Rijnmond, die ter hoogte van het huidige Rijnsoever in zee uitkwam, in de 12e eeuw begon te verzanden.
Met het verzanden van de Rijnmond verdween de invloed vanuit zee en begon de stroming van de Rijn te veranderen. Vanuit de duinen werden grote hoeveelheden zand de Rijn in geblazen en langzaam maar zeker verzandde de brede Rijn en bleef er een smalle geul over ter hoogte van de huidige Rijn. Een nieuw aangegroeid stuk land in een rivier noemen we een opwas. Het stuk nieuwgewonnen land tussen de Oude Rijn en de (rond de 12e eeuw aangelegde) dijk werd HET SANT genoemd.
